از آشفتگی هنر تا برخوردهای سلیقه ای - مقاله های علمی

به گزارش مقاله های علمی، محمدحسین ایمانی خوشخو با انتقاد از جای خالی سند هنر، شرایط هنر را در کشور آشفته توصیف کرد و از برخوردهای غیرمصوّبه ای و سلیقه ای با موسیقی و سینما و به طور کلی هنر گفت.

دبیر شورای هنر در گفت وگویی با مقاله های علمی که در محل این خبرگزاری انجام شد به مناسبت سی وهفتمین سالروز تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، درباره تغییر سیاست و رویکرد ریاست شورا پس از تغییر دولت بیان نمود: نقش و وظیفه شورای هنر مشخص است و اصول آن با تغییر دولت ها عوض نمی شود؛ شورای عالی انقلاب فرهنگی خود مثالِ خوبی برای این نمونه است، اما نحوه پیگیری و اهمیت دادن به آن ممکن است تفاوت هایی داشته باشد. دستگاه های مختلفی در حوزه های هنر در حال فعالیت هستند؛ در بخش آموزش عالی، وزارت علوم، در بخش آموزش های آزاد، وزارت ارشاد و در بخش هنرستان ها، آموزش وپرورش متولی هستند. در حوزه بهره برداری صداوسیما و سازمان تبلیغات به کار هنری مشغول هستند، اگر شورایی نباشد که فعالیت این ها را همسو کند و میان شان هم افزایی ایجاد کند، ممکن است فعالیت شان خنثی شود. هرکدام از این نهادها نمی توانند سیاست گذار باشند. یک دستگاه بالادستی و جامع نیاز است تا به آن ها رسیدگی کند. از آن جایی که شورای عالی انقلاب فرهنگی، وظایف گسترده ای دارد، شورای هنر را در کنارِ شورای فرهنگ عمومی و شورای زنان، برای رسیدگی به این امورات هنری تاسیس کرده است. اگر شورای هنر که هماهنگ کننده و سیاست گذار میان دستگاه های مختلف هنری است نباشد، لطمه های زیادی وارد می شود.

او اضافه کرد: اصل شکل گیری ذائقه هنری می بایست در آموزش وپرورش باشد. در کشورهای پیشرفته با آموزش مبانی هنری، هم ذائقه بچه ها را برای تشخیص خوب و بد در هنر آماده می کنند و هم این که از فعالیت های هنری به عنوان برنامه های فوق برنامه استفاده می کنند. اما در ایران بدین گونه نیست. برخی از هنرها مانند موسیقی، می بایست از سنین کودکی به افراد آموزش داده شود، اما در کشور می بینیم که سیاست آموزش وپرورش در مورد موسیقی با دیگر کشورها تفاوت اساسی دارد. تمام این مسائل در شورای هنر مطرح می شوند؛ چراکه جایگاه هنر رفیع است.

برخوردهای سلیقه ای و غیرمصوّبه ای با موسیقی، سینما و هنر

ایمانی خوشخو درباره برنامه ها و چشم اندازهای پیشِ روی شورای هنر و همچنین محدودیت هایی که هنرمندان حوزه های مختلف با آن روبرو اند، چنین گفت: ما در حال حاضر سند هنر نداریم و نمی توان سند واحدی را نیز برای هنر در نظر گرفت؛ موسیقی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی و سینما هرکدام دنیایی دارند. اصلاحاتی که می بایست در این دوره نو صورت بگیرد، این است که اسناد هر هنر به سرانجام برسد. ما در کشور و پس از انقلاب اسلامی هیچ مصوبه ای در زمینه موسیقی نداشته ایم و زمانی که مصوبه ای نباشد، پای سلیقه ها به میان می آید. سلیقه ها نیز متفاوت اند و هرکس از موضع خودش نظراتی را ارائه می دهد. ممکن است کسی بگوید ساز خارجی ممنوع است، دیگری بگوید موسیقی جایگاهی ندارد، یک نفر بگوید همه عالم باید با موسیقی پیوند بخورد و در نتیجه آشفتگی به وجود می آید، چراکه ما در نهاد بالادست، چارچوب مشخص نکرده ایم. برای مثال، در دوره های قبل فیلم هایی ساخته شده اند و حالا می بایست اکران شوند، اما با مسائلی روبرو اند. همه این ها به این دلیل است که سلیقه ها به جای آیین نامه میزان بوده اند. اگر خلاء چارچوب در هرکدام از حوزه های هنر باشد، این اتفاقات رخ می دهند. بدترین اتفاق برای خالقان آثار هنری، بلاتکلیفی است. اگر آیین نامه ها به صورت کاملاً شفاف نوشته و تصویب بشوند و در دستور کار دستگاه های هنری قرار بگیرند، محدودیت ها به حداقل می رسد و هنرمندان می توانند با طیب خاطر بیشتری به کار خود ادامه دهند. پس اولین گام، پیگیری مصوبات سند هرکدام از هنرهاست. از دیگر معضلات، عدم یکنواختی دستگاه های مختلف است؛ برای مثال یک موسیقی را ارشاد رد می کند اما همان را صداوسیما پخش می کند یا بالعکس، فیلمی به تأیید ارشاد رسیده باشد اما در تلویزیون قابل پخش نباشد. در یک نظام نباید دستگاه ها سیاست های متفاوتی داشته باشند.

هنر از اولویت ها فاصله گرفت

این عضو شورای هنر درباره مسائل و معضلات حال حاضر هنرمندان ایران نیز چنین بیان نمود: ما همچنان در شرایط کرونا هستیم. این بیماری لطمات زیادی به همه بخش ها وارد کرده است. آسیب هایی که کرونا به فرهنگ و هنر و گردشگری وارد کرد، به زودی قابل جبران نیست. همه آثار هنری از فکر هنرمند برمی آیند. هنرمندی که بیش از دو سال، تحت شدیدترین فشارهای روحی و روانی ناشی از کرونا قرار گرفته، به راحتی نمی تواند پساکرونا را بگذراند و به حالت اولیه بازشود. یکی از مسائل حال حاضر جامعه هنری ایران، درگیری با تبعات کروناست. تولیدات به شدت کاهش یافت و مخاطب از عرصه هنر کنار گذاشته شد و به طور کلی هنر از اولویت ها فاصله گرفت. هنرمند اگر مخاطبی نداشته باشد، انگیزه ای برای کار کردن ندارد. دستگاه های حامی هنری می بایست به سرعت وارد عرصه شوند و با حمایت های ویژه شرایط را احیا کنند.

او در ادامه و درباره آموزش هنر گفت: در ایران حدوداً چندهزار فارغ التحصیل رشته های هنری داریم؛ این تعداد دانشجوی هنر که هرساله وارد دانشگاه می شوند، بعد از اتمام تحصیل چه باید بکنند؟ آیا تا به امروز هیچ آمایشی صورت گرفته که ما چه تعداد فارغ التحصیل در این رشته ها نیاز داریم؟ حضور ایران در جشنواره های بین المللی با چه سیاستی همراه است؟ در کشور ما همواره بر سر حضور در جشنواره ها اختلاف نظر داریم. اگر در این زمینه ها چارچوب و ضوابطی مشخص شود، همه از آن تبعیت خواهندکرد. این اتفاق در تئاتر نیز افتاده است؛ و سالن های دولتی جایشان را به سالن های اختصاصی داده اند. بدین صورت که چند نفر به اتفاق یکدیگر زیرزمینی را اجاره می کنند و چند جایگاه می گذارند و این می شود سالن تئاتر. باید دقت کرد که این سالن ها از چه سیاستی پیروی می کنند و چه نظارتی بر آنان است. در شاخه های دیگر هم این اتفاق می افتد. مد و لباس نیز جزئی از هنر این سرزمین است. در ایران علی رغم ظرفیت های زیادی که برای طراحی و صادرات پوشاک وجود دارد، چندان از آن استفاده نمی شود. تمام این مباحث در شورای هنر تصمیم گیری می شوند.

هنر ایران مزایای زیادی دارد

ایمانی خوشخو درباره امکانات و برنامه های شورای هنر از باب دنیای شدن، صادرات و حضور هنرِ ایرانی در دنیا و عرصه های بین المللی توضیح داد: هنر بخشی است که برای ایران مزیت های فراوانی دارد؛ هم مزیت نسبی و هم مزیت مطلق. ایران در برخی شاخه ها در دنیا بی رقیب است. هنرِ ایران، خصوصاً بخش هایی که ریشه در تاریخ و سنت کهن دارد، متکی بر تاریخی غنی است و برای دنیای ماشینیِ امروز، مقولات تاریخی جذابیت بسیاری دارد. همه در پی بازگشت به اصالت ها هستند. تعداد هنرهایی که در ایران این ویژگی ها را دارند، کم نیستند، اما به آن ها توجه کافی نشده است که به محصولی تبدیل شوند.

او اضافه کرد: عبارت اقتصاد هنر مخالفان زیادی دارد؛ بسیاری معتقدند اگر هنر به اقتصاد آمیخته شود از اصالت ها دور می ماند، اما ما قصد داریم محتوا را همان گونه که هست اما با قالبی نو و قابل عرضه به دنیا ارائه دهیم. موسیقی سنتی، خط و صنایع دستی ایرانی در دنیا خواهانِ زیادی دارد. این هنرها قابلیت صادر کردن دارند اما در این باره هیچ مصوبه ای وجود ندارد. بحث صنایع خلاق هنری یکی از بحث هایی است که امروزه در ایران حتماً باید به آن پرداخته شود چراکه هیچ گونه وابستگی به صنایع خارجی ندارد. ما در حوزه فرهنگ وهنر هیچ نیازی به خارج نداریم و رقیبی هم نداریم.

مشاور وزیر در امور سیاست گذاری های کلان فرهنگی و هنری با اشاره به سی وهفتمین سالروز تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره لزوم و فرایند تأسیس شورای هنر از طریق این نهاد این طور توضیح داد: شورای عالی انقلاب فرهنگی نخستین و عالی ترین نهاد تصمیم ساز، سیاست گذار و هماهنگ کننده حوزه فرهنگ کشور است که در سال 1376 طی مصوباتی بنا شد تا تحت نظر آن شورایی تأسیس شود که بتواند سیاست های هنری کشور را تدوین کند و همراستایی میان دستگاه های هنری کشور به وجود بیاورد. اعضای این شورا نشان دهنده جایگاه و اهمیتی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی برای آن قائل است؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش وپرورش، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان صداوسیما و سه نفر از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی (به انتخاب شورا) اعضای آن را تشکیل می دهند. رؤسای دستگاه ها به شخصه باید در جلسات شوراها شرکت کنند؛ در برخی شوراها گفته می شود رئیس دستگاه یا کننده ایشان، اما در این جا سخنی از کننده به میان نیامده است. شورای هنر می بایست با حضور شخص این اعضا تشکیل شود. این شورا از زمان تأسیس، در سال 1376 تا سال 1388 فعالیت هایی به ثمر رساند. تأسیس فرهنگستان هنر، به عنوان یکی از مراجع علمی و هنری کشور، بنیاد جلال آل احمد، آیین نامه نظارت بر هنرهای نمایشی و اصلاح سیاست های آن، ضوابط تأسیس و نظارت بر آموزشگاه های آزاد هنری، بازنگری در دروس هنر، بازنگری در کنکور هنر، آیین نامه اشتغال هنرمندان، بررسی شرایط هنرهای سنتی و صنایع دستی و تصویب آیین نامه ارزشیابی آثار ادبی نویسندگان و شعرا برخی از مصوبات مهم این دوره از شورای هنر است. از سال 1388 جلسات شورا دیگر تشکیل نشد. رئیس شورا به انتخاب اعضای شورا مشخص می شود و ریاست دائمی ندارد. در دوره تعطیلی شورای هنر، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون هنر و معماری را تأسیس کرد که برخی از وظایف شورای هنر را انجام می داد. اعضای این کمیسیون را کنندگان دستگاه های هنری، صنوف هنری و هنرمندان تشکیل می دادند.

او در ادامه اظهار کرد: یکی از مهم ترین مصوبات این کمیسیون تصویب سند ملی معماری ایرانی-اسلامی بود. از دیگر مصوبات مهم این کمیسیون می توان به تأسیس دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان اشاره کرد. جشنواره های هنری فجر، بررسی آسیب شناسی و هدایت آن ها، تکمیل آیین نامه های آموزش های هنری، بررسی سند موسیقی کشور، سند ملی سینما و... از عمده مصوبات این کمیسیون بود. شورای هنر مجدداً در سال 1398 به ریاست وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی راه اندازی شد. از اولین اقدامات برگزاری این شورا بعد از شروع مجدد، تکمیل آیین نامه موسسه هنرمندان پیشکسوت بود که در جهت حمایت از این هنرمندان تصویب شده است؛ این حمایت ها بعضا معیشتی و در راستای حفظ جایگاه آن ها تدوین شده؛ چنان که در زمان کرونا هم کمکی به هنرمندان پیشکسوت می رساند. سند ملی مد و لباس از دیگر موضوعاتی بود که در این دوره از شورا مطرح شد.

اعضای نو شورای هنر

محمدحسین ایمانی خوشخو، دبیر شورای هنر درباره اصلاحیه های آیین نامه ای در این شورا این طور توضیح داد: برخی اشکالات عبارتی در آیین نامه قبلی وجود داشت، یا پیش تر درباره اسناد هرکدام از هنرها چیزی گفته نشده بود، اما حالا اضافه و تکمیل شده است. تبیین و ارائه اسناد ملی و توسعه ای حوزه های مختلف هنر به عنوان یکی از وظایف اصلی شورا مشخص شده و اعضای نوی به شورا اضافه شده اند؛ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و رئیس فرهنگستان هنر، دبیر شورا، رئیس حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، سه تن از هنرمندان و صاحب نظران حوزه هنر و یک نفر از رؤسای دانشگاه های هنری از دیگر اعضایی هستند که به زودی به شورای هنر می پیوندند.