امید؛ پیغام کتابخانه های سیار در بحران - مقاله های علمی

به گزارش مقاله های علمی، به گزارش سرویس مدیریت کتاب خبرنگاران، سیاست نهاد کتابخانه های عمومی کشور، ایجاد کتابخانه در روستاهایی است که حداقل 2500 نفر جمعیت داشته باشند یا این روستا ها مرکزیت ارائه خدمات برای جمعیت مذکور را داشته باشند. از آنجا که ایجاد کتابخانه در 60 هزار روستای کشور ممکن نیست، نهاد کتابخانه های عمومی کشور با راه اندازی کتابخانه های سیار، دسترسی جمعیت روستا نشین را با فاصله های مختلف به خدمات کتابخانه ای فراهم نموده است. کتابخانه های سیار نهاد کتابخانه های عمومی کشور از 34 خودرو در سال 1401 به بیش از 50 خودرو در سال 1402 رسیده است؛ این درحالی است که تقریبا 60 هزار روستا در کشور وجود دارد و هر کتابخانه سیار تقریبا به 10 روستا در هر منطفه خدمات ارائه می نماید. با توجه به اینکه بیشترین اعضای کتابخانه های سیار را بچه ها و نوجوانان تشکیل می دهند، مجموعه سازی صحیح و مورد احتیاج در بخش منابع، انتخاب خودرو مناسب برای هر منطقه و احتیاجسنجی واقعی از هر منطقه شهری و روستایی در بهبود کیفیت کتابخانه های سیار در کشور موثر است.

سیاست دولت و نهاد کتابخانه های عمومی افزایش کتابخانه های سیار با هدف دسترسی بیشتر به کتاب و افزایش عدالت اجتماعی است. در همین زمینه دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور به تازگی در برنامه صبحانه ایرانی شبکه دو سیما گفت: در حال حاضر بیش از 50 دستگاه کتابخانه سیار در کشور فعال است و ان شاءالله با مصوبات سفرهای اخیر آقای رئیس جمهور و مذاکرات اجرا شده، امیدواریم این عدد تا سرانجام سال دو برابر گردد.

رمضانی بعلاوه در گفت وگو با برنامه کتاب فرهنگ رادیو فرهنگ، گفت: نظر آقای وزیر بر این است که پیش از سرانجام دولت؛ حداقل 200 دستگاه کتابخانه سیار به این ناوگان اضافه و دسترس پذیری به حوزه کتاب و کتابخوانی تسهیل گردد. البته باید دید این مهم چگونه اجرایی خواهد شد؟ زیرا صرف افزایش تعداد خودروهای سیار به معنای افزایش سرانه مطالعه و ترویج کتابخوانی نیست؛ این کتابخانه ها و کتاب ها با امانت دهی کتاب است که می توانند در ترویج کتابخوانی موثر باشند.

به نظر می رسد بانک ها، خیّران و موسسات خصوصی باید مشارکت پررنگ تری در این زمینه داشته باشند؛ زیرا این کتابخانه های سیار علاوه بر خدمت کتاب رسانی، خودروهای پشتیبانی هستند که می توانند در زمان وقوع بحران مانند سیل و زلزله به عنوان یک نیروی یاریی مهم و البته دلگرم نماینده در کنار مردم باشند. نمونه این خدمت رسانی را می توان در سیل خوزستان که سال 98 رخ داد یا سیل شهرستان فیروزکوه که سال پیش رخ داد؛ مشاهد کرد.

درسیل خوزستان 3 کتابخانه سیار استان تهران با 6 کتابدار؛ 16 روز در منطقه ها سیل زده استان خوزستان به عنوان نیروی پشتیبان خدمت رسانی می نمایند یا در جریان سیل شهرستان فیروزکوه که سال گذشته در منطقه زرین دشت و روستای مزداران این شهرستان رخ داد و چهار روستای شهرستان فیروزکوه درگیر این بحران شدند، کتابخانه سیار این شهرستان به عنوان نیروی پشتیبان وارد معرکه می گردد.

جلال حسینی، مسئول کتابخانه سیار یارمهربان شماره پنج شهرستان فیروزکوه که پنج سال است با یک کامیونت به 11 روستای شهرستان فیروزکوه کتاب رسانی می نماید، درباره خدمت رسانی به منطقه ها سیل زده شهرستان فیروزکوه می گوید: سال گذشته در چهار روستای دهگردان، آتشان، مزداران و انزهای شهرستان فیروزکوه سیل جاری شد و کتابخانه سیار یار مهربان شماره پنج این شهرستان به عنوان نیروی پشتیبان وارد حوزه خدمت رسانی به سیل زدگان شد.

کتابخانه سیار یارمهربان شماره پنج شهرستان فیروزکوه در این سیل با رساندن آب، غذا، اقلام خوراکی و بهداشتی و کتاب و لوازم التحریر کوشش می نماید علاوه بر خدمت رسانی، رسالت اجتماعی خود را نیز انجام بدهند. شاید بپرسید امانت کتاب آن در هم در زمانی که مردم زندگی شان را سیل برده، آیا امکان پذیر است؟ پاسخ مثبت است.

البته به گفته حسینی قرار نیست در آن موقع به مردم بگوییم کتاب بخوانند بلکه با آودن مواد اولیه مانند غذا و سایر ملزومات ابتدا کوشش می کنیم به آن ها بگوییم کتابخانه ها در شرایط بحران نیز در کنارشان هستند و بعد با آوردن کتاب های درسی و یاری درسی و اهدای کتاب و لوازم التحریر مقداری روحیه شان را تلطیف کنیم و بعد از اسکان و تامین مواد اولیه کار فرهنگی خود را آغاز می کنیم؛ در واقع کار فرهنگی برای التیام درد آن ها است.

وی درباره سیل شهرستان فیروزکوه می افزاید: با وجود اینکه سیل راه های دسترسی به روستاهای این شهرستان را سخت کرد، اما هنوز هم کتابخانه سیار بعد از یک سال؛ به این روستاها به طور ویژه خدمت رسانی می نماید.

به گفته حسینی در سیل فیروزکوه کتاب های 90 درصد اعضای کتابخانه را سیل برد و حتی دو عضو کودک این کتابخانه که خواهر بو برادر 6 و 9 ساله بودند، در این سیل جان باختند. در این سیل حدود 50 نسخه کتاب کتابخانه سیار از بین رفت و کتاب های زیادی آسیب دید.

این کتابدار درباره امانت کتاب در زمان وقوع سیل می گوید: در مدت وقوع سیل و تا مدتی بعد از آن امانت کتاب در کتابخانه سیار متوقف بود اما برگشت کتاب ادامه داشت؛ البته کتاب های زیادی نیز به علت کوچ مردم از روستا، برگشت داده نشد، زیرا اتباع افغانی زیادی در این منطقه حضور داشتند و همه آن ها بر روی زمین های مردم کار می کردند و بعد ازسیل آن ها از روستاها مهاجرت کردند و به همین دلیل دیگر این کتاب ها برگشت داده نشدند.

به گفته آقای حسینی در زمان سیل سال گذشته حدود 50 کتاب یاری درسی به مدارس فیروزکوه اهدا و کوشش شد علاوه بر غذا و مواد اولیه لوازم التحریر و کتاب اهدایی نیز برای بچه ها روستا برده گردد.

کتابدار کتابخانه سیار شماره پنج شهرستان فیروزکوه از سیل خوزستان می گوید و اینکه آنجا نیز مردم را تنها نگذاشتند. او دراین زمینه می گوید: سال 98 وقتی که در استان خوزستان سیل آمد با پویش بهار مهربانی به مدت 16 روز به این استان رفتیم. این کتابخانه همراه با اقلام فرهنگی، کتاب، اسباب بازی و مواد خوراکی به این منطقه رفت و در خوزستان به یک پایگاه فرهنگی برای برگزاری نشست های کتابخوانی و فعالیت های فرهنگی مختلف تبدیل شد.

شهرستان فیرزوکوه با 35 تا 40 هزار نفر جمعیت سه کتابخانه ثابت و یک کتابخانه سیار دارد. دو کتابخانه ثابت این شهرستان در شهرستان فیروزکوه و یک کتابخانه در شهر ارجمند قرار گرفته است. این شهرستان 60 روستا دارد و کتابخانه سیار شماره پنج یار مهربان، 11 روستای این شهرستان را پوشش می دهد. این کتابخانه سیار هر روز به دو روستا می رود و هربار دو ساعت و 30 دقیقه توقف دارد.

کتابخانه سیار شماره پنج شهرستان فیروزکوه سال 97 افتتاح شده. این کتابخانه گنجایش 3500 نسخه کتاب را دارد و 1500 نسخه از کتاب هایش نیز در کتابخانه مادر استاد امیری فیروزکوهی نگهداری می گردد. این کتابخانه 850 عضو دارد که 455 نفر آن ها عضو فعال هستند. کتابخانه سیار شهرستان فیروزکوه تابستان 500 تا 700 نسخه کتاب و پاییز و زمستان 800 تا 1200 نسخه کتاب امانت می دهد.

حسینی کتابدار این کتابخانه معتقد است: اگر این شهرستان یک کتابخانه دیگر داشته باشد جمعیت بیشتری به کتابخوانی علاقه مند خواهند شد زیرا درخواست و استقبال از کتابخانه سیار در این منطقه بسیار زیاد است. او می افزاید: طراحی نو قفسه های کتاب برای کتابخانه های سیارنیز می تواند ظرفیت حمل کتاب در کتابخانه های سیار را افزایش دهد؛ مثلا همه کتابخانه های سیار اکنون 35 قفسه کتاب دارند که این تعداد رو می گردد به 43 قفسه افزایش داد.

در این پنج سال، کتابخانه سیار شهرستان فیروزکوه بیش از 100 فعالیت فرهنگی در روستاها انحام داده از برگزاری نمایشگاه مجازی و حضوری کتاب گرفته تا برگزاری مسابقات کتابخوانی در مدارس. این کتابخانه با تعامل خوب با رسانه های مکتوب و تصویری و رفت و آمد در منطقه ها شهری و روستایی و حضور در مناسبت های ملی تاریخی و مذهبی کوشش نموده فعالیت ترویجی خود را در حوزه کتابخوانی ارتقا دهد. تعامل با اعضا در پیغام رسان های داخلی، تبلیغات و اعلام حضور کتابخانه سیار به وسیله شورا و دهیاری و مساجد هم نقش مهمی در شناخت و استقبال از کتابخانه سیار در منطقه فیروزکوه داشته است.

حسینی در این زمینه می گوید:اوایل که آغاز کردیم، کارمان بسیار سخت بود، خیلی سعی کردیم تا به مردم درباره خدمت رسانی کتابخانه سیار شرح بدهیم و بگویم این ماشبن اصلا برای چی به روستاها می آید و چطور کتاب امانت می دهد؛ اما الان شرایط طوری شده که اهالی روستا و به خصوص بچه ها کتابخانه را کامل می شناسند، بچه ها همدیگر را برای عضویت در کتابخانه تشویق می نمایند و پدربزرگ ها و ماذربزرگ ها کتاب های نوه هایشان برای اهدا به کتابخانه می آورند. این کتابخانه برای معرفی خود در سطح روستا کوشش می نماید بیشتر در کنار دهیاری ها، مساجد و میدان های اصلی روستا توقف کند؛ البته حضور مستمر، سرساعت و بدون غیبت هم عامل دیگر موفقیت کتابخانه سیار شهرستان فیروزه کوه است.

کتابخانه سیار اوایل فعالیت خود شکل واحدی بر روی بدنه خودروها نداشت و کم کم این انیمیشن خانم و آقای کتابدار شد شناسنامه کتابخانه های سیار و بسیاری از بچه ها و نوجوانان اکنون این خودورها را با این نماد می شناسند. به نظر می رسد حضور عروسک های محبوب و انمیشین های بیشتر می تواند به شناساندن این کتابخانه یاری کند.

فیروزکوه دارای روستاهای زیاد با پراکندگی فراوان است و جمعیت عشایر نسبتا درخورتوجهی دارد. شغل بیشتر مردم شهرستان فیروزکوه دامداری و کشاورزی است. چهار روستای این شهرستان عشایر هستند که تابستان ها به منطقه ها عشایری( خیل) می روند و اوایل پاییز به روستا بازمی گردند. خدمت به عشایر این شهرستان به عنوان یک فعالیت مهم برای کتابخانه سیار این شهرستان تعریف شده است.

البته به نظر می رسد کتاب رسانی به عشایر به عنوان یک جمعیت غیر ساکن با توفیق چندانی روبرو نبوده است؛ زیرا در سال 1400 با وجود دعوت گسترده از جامعه طراحان صنعتی، معماری و کتابداری برای طراحی کتابخانه برای جامعه عشایری و برپایی مسابقه در این زمینه این طرح در عمل توفیقی نداشت و اجرایی نشد.

حسینی درباره خدمت رسانی به مردم عشایر این شهرستان می گوید : در صورت امکان تابستان با حضور در منطقه ها عشایری چهار روستای فیروزکوه، کتاب ها را امانت می دهیم و در پاییز این کتاب ها رو پس می گیریم. حضور در منطقه ها عشایری یا خیل ها بسیار سخت است. مثلا یکبار خودم به خیل کتالان عشایر این شهرستان رفتم. منطقه ای که 20 کیلومتر جاده خاکی داشت و بسیار ترسناک بود.

به گفته حسینی 10 درصد از منابع کتابخانه سیار شهرستان فیرزوکوه به موضوعاتی مانند کشاورزی، دامداری و به طور کلی اقتصاد روستا تعلق دارد زیرا این جامعه از روستاییان بیشتر در پی کتاب های پرورش دام و زنبورداری هستند.

به نظر می رسد کتابخانه های سیار برای اثرگذاری بیشتر نیازمند همکاری شهرداری برای نصب تابلوهای توقف و خط کشی های مخصوص، انجام فعالیت های ترویجی موثر، ارتباط قوی با مدارس، مجموعه سازی قوی و متناسب، پشتیبانی مالی دولت ها و خیّران و از همه مهم تر تبلیغات و معرفی از سوی رسانه ملی و نصب بنرهای شهری و همراهی شورا های شهر، دهیاری ها و مساجد دارند.