حمام علی قلی آقا نم کشیده است - مقاله های علمی

به گزارش مقاله های علمی، علی قلی آقای اصفهان حدود دو سالی می گردد که دچار نم زدگی شده و نم و رطوبت، چفت و بست کاشی های زیبا و رنگارنگش را سست و آماده فروریختن نموده است.

رنگ و روی دیوارها، کاشی ها و طاق ها نشان می دهد که به بازسازی فوری احتیاج دارد، بازسازیی که هنوز از روی کاغذهای طرح مطالعاتی پا را فراتر نگذاشته است.

صحبت از حال و روز حمام علی قلی آقای اصفهان است؛ حمامی که فقط یک بنای تاریخی یا حمام قدیمی خاطره انگیز نیست، میراثی است به جامانده از دوران باشکوه معماری صفویان با تزئینات فوق العاده کاشیکاری و نقاشی های باشکوه.

اصلا صحبت از یک بنای زیبا و باشکوه ثبت ملی شده هم نیست، حمام علی قلی آقا حالا موزه مردم شناسی و یکی از شاخص های فرهنگی و هویتی شهر اصفهان در خیابان بیدآباد است که گردشگران داخلی و خارجی بسیاری پس از ورود به نصف دنیا سراغ آن را می گیرند و دل شان می خواهد در فهرست بازدیدهای شان حتما زیبایی های آن را هم به تماشا بنشینند.

حمام علی قلی آقا یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان و یکی از 22 هزار اثر تاریخی شناسایی شده اصفهان است که بیش از 300 سال قدمت دارد و براساس معماری سبک صفوی ساخته شده است.

سازنده این حمام فردی به نام علیقلی از خواجه گان دربار صفوی بوده که علاوه بر حمام، مسجد، سرا و چهارسوق هم ساخته و همگی به همین نام شهرت دارند. حمام در منطقه بیدآباد اصفهان واقع شده و شامل دو حمام عظیم و کوچک و فضای چال حوض است.

اما آنچه این حمام را از سایر حمام های تاریخی متمایز می نماید و همین تمایز هم باعث نگرانی میراث دوستان شده، سبک معماری و تزئینات ویژه ای است که در آن به کار رفته است.

دور تا دور دیوار گرمخانه حمام با تزئینات کاشیکاری با نقوش گل و مرغ و اسلیمی تزئین شده و طاق نماهای مدور این گرمابه و سقف حمام با کاشیکاری ها و نقاشی های زیبای صفوی و قاجاری تزئین یافته است.

آنچه تا به امروز بر حمام گذشته

حمام علی قلی آقا گویا تا اوایل انقلاب و دهه 70 کاربری گرمابه داشته، اما به دلیل شرایط نابه سامان تعطیل می گردد و از آنجا که این حمام وقف اوقاف است، اوقاف آن را بعد از چند سال تعطیلی به شهرداری اجاره می دهد. سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان نیز از سال 83 این بنا را بازسازی و به موزه مردم شناسی تبدیل می نماید. اما این بنای ثبت ملی شده، چند وقتی است بر اثر نم و رطوبت و نبود رسیدگی های لازم و عاجل، در حال آسیب دیدن است و کاشی هایش هم در حال تخریب.

شرایط نامطلوب کاشیکاری ها، ترک سقف ها و طاق های بعضی قسمت های حمام علی قلی آقا جدی است، به طوری که کاشیکاری منتسب به چهره علی قلی آقا نیز با شرایط نامطلوب به حال خود رها شده است، این درحالی است که نه از سوی شهرداری و نه میراث فرهنگی، دخالت موثری در امر نظارت و بازسازی این میراث صفوی صورت نمی گیرد.

اداره کل اوقاف و امور خیریه به عنوان نهادی که این حمام را در تملک دارد نیز از شرایط این اثر تاریخی بی خبر است، چنان که روح ا... بیدرام، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه 2 اصفهان از شرایط نگران نماینده کاشیکاری و نقاشی های حمام علی قلی آقا اظهار بی اطلاعی نموده و می گوید: این مکان در اجاره شهرداری است، اما این مورد را پیگیری خواهیم کرد.

این در حالی است که درخواست رسیدگی به این مساله پیش از سال 99 مطرح و طی نامه نگاری ها برای اختصاص بودجه برای رسیدگی به شرایط رطوبت زدگی و آسیب های ناشی از شوره بر کاشی ها و به خصوص در تابلوی کاشیکاری منتسب به علی قلی آقا مطرح شده بوده که عملا نتیجه ای دربر نداشته است.

محبوب گردشگران

موزه حمام علی قلی آقا اکنون یکی از شاخص های فرهنگی و هویتی شهر اصفهان است و موزه مردم شناسی این شهر و البته یکی از مکان های گردشگری و فرهنگی اصفهان که سالانه بازدیدنمایندگان بسیاری دارد.

ملیحه سادات قریشیان، مسؤول موزه گرمابه علی قلی آقا در این باره به جام جم می گوید: تا پیش از کرونا در تابستان و ایام نوروز با حجم بسیاری از مسافران و گردشگران خارجی در این مکان روبرو بودیم و اکنون نیز به عنوان یک جاذبه دیدنی در فهرست آژانس های مسافرتی قرار گرفته است. در شرایط کرونایی البته بیشتر وقت ها حمام بسته بوده، اما همچنان استقبال خوبی از آن شده، چنان که در ایام نوروز سال جاری با رعایت پروتکل ها و شرایط حمام، افراد به صورت 15 نفره اجازه ورود و بازدید از حمام را داشته اند.

قریشیان درخصوص آخرین شرایط حمام هم به ما می گوید: در حال حاضر 15 نفر در این مکان مشغول به کار هستند که به دلیل شرایط نم زدگی و آسیب دیدگی کاشی ها، تمام روزنه ها و محیط های باز و حتی تهویه این مکان بسته شده که همین فضای بسته جای نفس کشیدن باقی نگذاشته است.

همسایگان بی مبالات

علی عطریان، رئیس اداره هنری سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان هم درباره حمام علی قلی به جام جم می گوید: این بنا مثل هر اثری دیگری که احتیاج به رسیدگی مدام دارد، رسیدگی می خواهد. زیرا هرچه سن یک بنا بالاتر می رود، میزان مراقبت هم بیشتر می گردد، از طرفی کارکرد بنای علی قلی آقا از ابتدا حمام بوده و سال های سال با رطوبت عجین بوده و با جرات می توان گفت که این بنا با رطوبت غریبه نیست و رطوبت دیده و می تواند به راحتی بدون آسیب خود را در مقابل رطوبت حفظ کند.

عطریان با اشاره به این که این حمام قبلا مورد بازسازی قرار گفته است، می افزاید: گرچه کارشناسان و اساتید متخصص باید روی این مساله نظر بدهند، اما معتقدم بیش از این که عامل نم زدگی حمام یک عامل درونی داشته باشد، حاصل یک عامل بیرونی است. درواقع ما با یک سری از همسایگان و واحدهای مسکونی در اطراف حمام روبرو هستیم که به نظر می رسد آنها یا بازاریان اطراف، مراعات این بنای تاریخی را نمی نمایند و نم زدگی بعضی از آن بناهای فعلی همسایگی، موجب نم گرفتی بعضی جداره های حمام شده است.

به گفته وی، با تایید تیم کارشناسان و اساتید دانشگاه هنر، عملا استفاده از رطوبت در فضای داخلی به حداقل رسیده و فضای داخلی و حوض هایی که قبلا آب داشته، همه تهی از آب و حتی نظافت داخل حمام با جارو برقی خشک و هیچ گونه تِی یا دستمال مرطوب هم استفاده نمی گردد. در چنین شرایطی باغچه همسایه کناری که به دیواره های بخشی از حمام متصل است، یکی از حدسیات قوی ما به عنوان عامل نم زدگی است، اما چون ملک شخصی است، از لحاظ حقوقی و مالکیت، ورود به آن و اصلاح شرایطش بسیار سخت است.

یک بنا و چند متولی

رئیس اداره هنری سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان با تاکید به این که ما برای بازسازی این بنا با سه رکن روبروه هستیم که هر سه در بدنه شهرداری هستند، تصریح می نماید: سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و شهرداری منطقه یک شهرداری اصفهان در بازسازی این بنا دخیل هستند. البته سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری متولی نرم افزاری و گردشگری داخل حمام و وقایع حوزه رویدادهای آن است، البته متولی گزارش خرابی ها هم با سازمان فرهنگی است که این درخواست قبلا مطرح شده است. اما به نظر می رسد که مشکل اصلی تامین محل بودجه است که منطقه یک باید آن را تامین کند و با وجود ارائه درخواست در سال گذشته اقدامی صورت نگرفته، در حالی که این مکان ردیف بودجه زیادی به لحاظ ساختار بازسازیی دارد.

عطریان می گوید: سازمان نوسازی و بهسازی نیز رکن عملیاتی بازسازی است که کارشناسی خود را انجام داده، اما شهرداری منطقه یک اعلام نموده میزان نقدینگی و ردیف بودجه این بنای تاریخی اعلام نشده و از آن اطلاعی نداریم. ناگفته نماند هنوز کارشناسان سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری به جمع بندی چگونگی بازسازی نرسیده اند که به نظر می رسد با توجه به شرایط رو به تخریب کاشی های حمام و علل و عوامل مختلف، باید یک قسمت را به صورت لایه برداری امتحان و کار بازسازی را آغاز نمایند.

آغاز طرح مطالعاتی بازسازی

محمد فیض، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری هم درخصوص اقدامات سازمان نوسازی برای برطرف نم زدگی حمام علی قلی آقا می گوید: هر گزارشی ازطرف شهرداری ها یا ارگان های دیگر به ما بدهند، ما پیگیری می کنیم و این حمام فعلا در حال آنالیز طرح مطالعاتی توسط مشاور است که اگر نتیجه تعیین و بابازسازی آن موافقت گردد، اجرایی می گردد.

علی محمد معطری، مدیر دفتر طراحی سازمان نوسازی و بهسازی نیز درخصوص جزئیات طرح مطالعاتی نم زدگی حمام علی قلی آقا می گوید: روی این موضوع یک تیم تخصصی کاشی، شیمی و رطوبت باید کار نمایند و یک شرکت متخصص رطوبت، باید منشأ آن را ردیابی و مطالعات رطوبت را انجام دهد. چندین ماه است که این طرح مطالعاتی را آغاز نموده ایم، بازسازی بناهای تاریخی را ابتدا باید بررسى و پس از تشخیص اقدام کرد و نباید تعجیل کرد.

مدیر دفتر طراحی سازمان نوسازی و بهسازی درخصوص تعلل در اجرای بازسازی و تخریب بیشتر می گوید: فعلا لوله ها، آب ها بسته و اقدامات تهویه ها برای پیشگیری از افزایش نم گرفتگی و جاهایی که می توانسته باعث نشت نم گردد، گرفته شده که البته تعطیلی های اخیر نیز بسیار به ما در این امر یاری نموده است.

معطری تاکید می نماید که بهتر است از روش ردیابی رطوبت با اشعه انجام گردد و در این زمینه فقط تعداد محدودی شرکت در کشور است که قادر به این کار هستند که فعلا اقدامی نشده است، ضمناً مکان هایی از جمله خط فاضلاب، لوله داخل حمام، مادی ها، همسایه ها و حتی نفس کشیدن بازدیدنمایندگان در ایجاد نم موثر است که باید به عنوان منشا آنالیز شوند.

به گفته وی، کار بررسى و طراحی باید به نتیجه برسد، فعلا برآورد هزینه و مقدمات برای طرح مطالعاتی آن صورت گرفته و توسط شهرداری برآورد و اقدامات موثر و مقتضى انجام خواهد شد.

نفیسه راهداری - جام جم اصفهان