حجامت؛ هم پیشگیری هم درمان و انواع آن - مقاله های علمی

به گزارش مقاله های علمی، خون گرفتن به طرز خاص و به قصد تداوی که در طب قدیم اسلامی هم به قصد بهداشت و پیشگیری از بیماریها، هم به قصد درمان برخی از بیماریها انجام می گرفته است. در طب تجربی عرب حجامت سابقه ای

نویسنده: بهاء الدین خرمشاهی

خون گرفتن به طرز خاص و به قصد تداوی که در طب قدیم اسلامی هم به قصد بهداشت و پیشگیری از بیماریها، هم به قصد درمان برخی از بیماریها انجام می گرفته است. در طب تجربی عرب حجامت سابقه ای طولانی دارد. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) به حجامت می پرداخته اند و حجامتگر یا حجام مخصوص به نام ابوطیبه داشته اند. در حدیثی که از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شد، تصریح شده بود که حجامت باید با شکم خالی باشد، ولی احادیثی از حضرت صادق (علیه السلام) در نهی از حجامت با حالت ناشتا نقل شده است (بحار، 124/62). حجام یا خونگیر برای حجامت معمولاً با شاخی میان تهی یا شیشه ای به همان شکل بین دو کتف کسی را که قصد حجامت داشته به اصطلاح بادکش می نموده است. محل بادکش بر آماسیده می شده، سپس با استره مخصوص و پاکیزه چند خراش بر سطح پوست وارد می نموده که از آنها خون بیرون می جهیده و با همان شاخ و بادکش کردن جریان باریک خون را کنترل می نموده است. حجامت فقط بین دو کتف نبوده و دست و پا و ا ندامهای دیگر را هم عنداللزوم و برای راندن درد و ورم از آنها حجامت می نموده اند. فرق بین فصد و حجامت آن است که در فصد رگ را می گشوده اند و اندازه رفتن خون بیش از حجامت بوده است. حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) نقل شده است به این مضمون که طب عرب پنج رکن دارد: حجامت، حقنه، سعوط (دارو چکاندن در بینی)، قی، حمام، و آخر الدواء الکی (و آخرین چاره برخی بیماریها داغ گذاردن است) (بحارالانوار، 118/62). حدیث دیگری از حضرت باقر (علیه السلام) نقل شده که طب عرب را دارای هفت رکن دانسته اند و بر پنج فقره حدیث پیشین، نوشیدن شربت عسل و هم نوره کشیدن را اضافه دارد (پیشین). حجامت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) غالباً سه گانه بوده ا ست. یکی سر را حجامت می نموده اند و آنرا متقدمه می نامیدند، یکی بین کتفین و آن را نافعه می نامیدند، و یکی بین ورکین (رانها) و آن را مغیثه یا معینه می نامیدند (پیشین، 120). انس روایتی از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نموده است به این توضیح: حجامت هنگام گرسنگی دوا، و به هنگام سیری مرض، و در هفتم یا دهم هر ماه شفا، و روز سه شنبه مایه صحت بدن است و جبرئیل مرا به حجامت سفارش کرد چندان که گمان کردم امری واجب است (بحار، 126/62). در خصوص روز مناسب برای حجامت احادیث مختلفی هست که روزها و ساعات معینی را توصیه می نمایند. روز شنبه و یکشنبه و دوشنبه و مخصوصاً سه شنبه تجویز شده ولی روز آدینه و مخصوصاً روز چهارشنبه به شدت نهی شده است. احادیثی با مضمون مشابه از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده که فرموده اند، آیة الکرسی بخوان و هر وقت که خواستی حجامت کن. در حدیثی که از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شد، تصریح شده بود که حجامت باید با شکم خالی باشد، ولی احادیثی از حضرت صادق (علیه السلام) در نهی از حجامت با حالت ناشتا نقل شده است (بحار، 124/62). بعلاوه از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده است که چون کودک به چهار ماهگی رسید خوب است از سرش حجامت نمایند و این کار را هر ماه یک بار تکرار نمایند (پیشین، 127). از ابن سیرین نقل شده است که احتجام یا حجامت تا چهل سالگی است ولی سایر اطبا و سایر منابع این را تأیید ننموده اند. البته از مطاوی اخبار و احادیث مربوط به حجامت بر می آید که در سنین پیشرفته پیری که حرارت بدن رو به نزول دارد، حجامت جایز نیست. ابن سینا در ارجوزه طبی اش اشاره به رعایت و حفظ عادت فصد و حجامت دارد:

و من تعودت له الفصادة

فلا یکن یقطع تلک العادة

بیشتر بخوانید: حجامت و تقویت سیستم ایمنی بدن

(کسی که فصد و حجامت عادت او شده، این عادت را نباید قطع کند) مگر در دهه هشتاد عمر. در فقه الرضا آمده است که چون عزم حجامت کردی چهار زانو در پیش حجام بنشین و بگو: بسم الله الرحمن الرحیم. اعوذ بالله الکریم فی حجامتی من العین فی الدم و من کل سوء ... (به نام خدای بخشاینده مهربان، از این که در حجامتم و جاری شدن خونم مرا چشم بزنند و از هر سوء و مکروهی به خداوند کریم پناه می برم) (بحارالانوار، 117/62).

کتابنامه:

جز آنچه درمتن مقاله آمده، حلیة المتقین، باب نهم، فصل دوم در آداب حجامت؛ مکارم الاخلاق، باب چهارم، فصل چهارم در حجامت.

منبع مقاله :

گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.